Op 23 november 2018 stond er een artikel in “De Stentor” over de alarmerende situatie bij de beek de Klaarbeek in Epe. Deze situatie was exemplarisch voor die van een groot aantal sprengenbeken op de Veluwe. Veel weilandbeken stonden helemaal droog en er was geen levend wezen meer in te vinden. Duizenden visjes hebben het loodje gelegd. De sprengenbeken hadden soms nog wel wat watertoevoer uit diepere bronnen maar zelfs de regen in het voorjaar van 2021 zal dat niet genoeg hebben aangevuld.

Help, het is droog! En herstel duurt nog jaren

Veel sprengen en beken op de Veluwe zijn drooggevallen, zoals de Klaarbeek bij Epe.

Foto - Rob Voss

Onttrekkingsverbod ingesteld, onttrekkingsverbod verlengd. Opnieuw verlengd. En nog eens. Kortom, het is nog steeds veel te droog. De waterval is nu niet meer dan een flinke plas na een regenbui. Pepijn van den Brink - Apeldoorn

Het is er bedekt met bladeren. Een houten bruggetje herinnert ons eraan dat hier normaal gesproken water stroomt. Dat ‘hier’, is de bodem van de Klaarbeek bij Epe. Wat ons ook helpt herinneren: „We zakken langzaam weg”, zegt heemraad van het Waterschap Vallei en Veluwe, Dirk-Siert Schoonman, als hij een paar seconden blijft staan.

Net als meer sprengen en beken is de Klaarbeek in de afgelopen maanden drooggevallen. Het water staat hier normaal gesproken zo’n 50 centimeter hoog, vertelt |ecoloog Robbin Buitink. „Dat kun je goed zien aan het mos en aan de donker uitgeslagen stenen.”

Stuwmeer

Hij wijst omhoog, naar een muurtje van een meter of vier hoog met aan de bovenkant een uitsparing. „Daar komt normaal gesproken het water vandaan, dan is het een waterval.” Alleen: de water-aanvoer ontbreekt omdat de beek ook daar is drooggevallen, blijkt als we boven gaan kijken.

Zover we kunnen kijken staat in de beek, die uitmondt in het stuwmeer, alleen op het diepste stukje nog een klein laagje water. Het oogt als een plas na een ferme regenbui. Het water moet hier flink stijgen wil het stuwmeer weer overlopen en de beek beneden vullen.

Het is voor Nederlandse-begrippen eigenlijk de omgekeerde wereld. De strijd van Nederland tegen het water, gaat altijd over het houden van droge voeten; over wateroverschot en de vraag hoe al dat water af te voeren. Nu niet. Nu beken zijn drooggevallen, is de vraag welke gevolgen dát heeft. En welke maatregelen moeten worden genomen.

Een daarvan is het onttrekkingsgebied. Sinds juni mag er vanwege het watertekort geen water uit beken en sprengen worden gebruikt om bijvoorbeeld land te besproeien. Een andere maatregel is het redden van vissen. In de zomer zijn er uit de Klaarbeek duizenden geëvacueerd. Zij zwemmen nu in de Grift. „Daar zaten ook bijzondere soorten bij”, zegt Buitink. Dat die overleven, is van belang voor de biodiversiteit. De hoop is dat de vissen straks terugkeren naar beken als de Klaarbeek bij Epe. Daartoe is door het waterschap eerder al de infrastructuur aangepast.

Schoonman: „We hebben veel vispassages gemaakt, omleidingen van het normale watersysteem zoals stuwen.”

Herstel

Als het nog heel veel langer droog blijft, duurt het herstel langer. „Dan raak je gedeeltelijk flora en fauna kwijt.” De natuur, die zal zich in grote mate wel herstellen, verwacht het waterschap. „Dat herstel zal lange tijd duren maar hoe lang precies, is moeilijk te zeggen”, zegt Buitink.

De voornaamste zorg voor het waterschap is de stand van het grondwater. Doordat de stand van IJssel laag is, vloeit zelfs grondwater af in die rivier. „De voorraad zoet water is niet oneindig. Of beter gezegd: die is eindig. Dan heb je het over ons drinkwater, over ons zwemwater.”

Als klimaatverandering tot gevolg heeft dat het vaker zo droog wordt als nu, is het zaak om dat minder beschikbare water langer vast te houden. „Daarover zijn we nu met onder meer de agrarische sector aan de slag.” Er zijn programma’s om te zorgen dat water langer in de grond blijft zitten, door de organische stof in die grond te vergroten. „Dat doe je door bodemverbeteraars. Als er over een diepere laag wortels in de grond zit, houden die het water vast.”

Een andere manier om het grondwater ‘aan te vullen’ gebeurt door een infiltratieproject. Door water terug te pompen. Daarvoor rijden we naar even verderop; naar een plek net ten oosten van de A50. Waterbedrijf Vitens onttrekt daar water uit de Grift en vangt regenwater op, en pompt dat naar hoger gelegen gebied, waar het over een gebied terug wordt gegeven aan de aarde. Daar infiltreert het, en vult zo het grondwaterpeil aan.

En ons drinkwater dan?

2018 is een jaar van weinig regen. Er viel tot nu toe ruim een derde minder neerslag. Dat zien we aan het peil van rivieren als de IJssel, en aan beken die soms zelfs droogvallen.

Ook heeft de droogte gevolgen voor de stand van het grondwater. „We kampen met een watertekort van ongeveer 300 millimeter”, zegt heemraad Dirk-Siert Schoonman. Dat lijkt misschien niet veel, maar is het wel. „In een jaar valt gemiddeld 700 tot 800 millimeter regen.”

Voor het drinkwater heeft de droogte voorlopig geen acute gevolgen. Dat komt uit dieper gelegen grondwaterlagen. Wel is het voor het eerst sinds 1976 dat er een watertekort is, en is het volgens het waterschap ‘noodzaak’ dat het wordt aangevuld.

„De voorraad zoet water is niet oneindig. Of beter gezegd: die is eindig “ - Dirk-Siert Schoonman