1 De Gasthuismolen te Beekbergen
Geschiedenis van de molen
De Gasthuismolen is de oudste meelmolen in Apeldoorn en wordt in het jaar 1294 genoemd al was het niet met die naam. Waarschijnlijk was de molen al voor 1294 aanwezig. Zij was in die tijd een dwangmolen van de Gelderse graaf Reinald I wat inhoudt dat de ingezetenen van Beekbergen verplicht waren om daar hun graan te laten malen. In de rentmeesterrekening van de Veluwe over 1335/36 staat dat de molen gelegen is te Voshuisen. Voshuisen was een buurtschap in de omgeving van de molen en de naam komt nog voor in 1649. Tegenwoordig herinnert een weg in Lieren daar nog aan. Vanaf zijn stichting is de Gasthuismolen steeds als waterkorenmolen in werking gebleven en vanaf 1900 tot 1948 ook nog even als wasserij onder andere door de Fa. W. Kloosterboer. Het rad werd aangedreven door het water van De Oude Beek, die zijn oorsprong heeft in de Engelanderholt in Beekbergen.
Geografische positie en bereikbaarheid
De geografische positie van de molen is 52° 9'42.10"N 5°59'49.88"O
Op de kaart van Hardonk is de molen geïdentificeerd met nummer 40
Zij ligt aan de Molenvaart 41 te Lieren langs de Oude Beek en is vanaf Kanaal Zuid (Lierder straat) goed te bereiken.
Huidige situatie
Momenteel is er het metaalbedrijf Gavo BV (voorheen Fa. Goudkuil) gevestigd.
Bouwgeschiedenis (evt. tijd en reden voor afbraak)
Het molengebouw is in 1907 door brand verwoest en daarna herbouwd op voorspraak van de rentmeester van de Drie Gasthuizen te Arnhem. Hier is waarschijnlijk de naam Gasthuismolen van afkomstig. In de 30-er jaren van de 20ste eeuw is nog een nieuw rad aangebracht. De korenmolen kwam in 1948 buiten werking en het rad is omstreeks 1951 buiten werking gesteld. Het binnenwerk van de vroegere korenmolen, de twee steenkoppels inbegrepen, was in 1954 nog geheel aanwezig maar het maalwerk werd in 1960 verwijderd.
Momenteel is het rad geheel verdwenen. In 1963/1965 was er nog een restant van het rad aanwezig. De (betonnen) molengoot is nog voor een gedeelte intact.
In het voormalige molengebouw is nu een metaalwarenbedrijf gevestigd.
Erfgoed ontwikkelings potentie
Aangezien het hier de locatie van de oudste molen van Apeldoorn betreft is het zeer aan te bevelen een restauratie van molengoot en rad uit te voeren. Het hoogteverschil in de beek maakt dat zeer goed mogelijk. Het molengebouw zelf is van het jaar 1907 en daarom iets minder interessant al zijn de raampartijen langs de molengoot wel fraai.
Flora en fauna rondom de beekloop bij de molen zijn bijzonder interessant. Met name het groot hoefblad groeit hier goed vanwege de op de Veluwe zelden voorkomende combinatie van ijzer en kalk op deze locatie. De Oude Beek was onderdeel van een beekherstelprogramma dat in 2011 nog op een tableau bij de molen aangekondigd is.
De locatie is weliswaar bij de meeste Apeldoorners onbekend maar zou in fietsroutes langs de Oude Beek beter tot zijn recht kunnen komen.
Het gehele gebied rondom de molen is bijzonder interessant voor archeologisch onderzoek. De Oude Beek ligt in een smelwaterdal van de laatste ijstijd en het gebied is waarschijnlijk al zeer lang bewoond geweest.
Erfgoedstatus
De Gassthuismolen is aangemerkt als Gemeentelijk monument.
Foto’s van oude en huidige situatie
 |  |  |
Foto: Reinier Hardonk 1963 | Situatie ca. 1965 - Foto: Gereformeerd Gezinsblad - Veluwse watermolens - 1965 | Foto: Henk Weltje 2011 |