Aangezien in dit artikel regelmatig de status "monument" wordt gebruikt volgt hieronder een beschrijving van de verschillende monument statussen zoals samengevat door Jos Jansen of Lorkeers van het Apeldoorns Gidsen Collectief
In Nederland bestaan er meerdere soorten monumenten:
- Rijksmonumenten
- Gemeentelijke monumenten
- Provinciale monumenten
- Beeldbepalende panden in beschermde stads- en dorpsgezichten
Het soort monument bepaalt onder meer welke rechten en plichten een eigenaar heeft, maar ook welke financiële mogelijkheden er zijn om onderhoud, restauratie of verbouwing te financieren.
Omgevingsvergunning voor beschermde monumenten:
Gebouwen die zijn aangewezen als rijksmonument, provinciaal of gemeentelijk monument mogen niet gewijzigd of gesloopt worden zonder omgevingsvergunning voor handelingen met gevolgen voor beschermde monumenten. Bij het besluit om al dan niet een omgevingsvergunning voor handelingen met gevolgen voor beschermde monumenten te verlenen, kijkt de gemeente, de provincie of de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed naar de gevolgen van bouwplannen voor de monumentale waarde.
Voor wijzigingen bij of aan een aangewezen pand is een monumentenvergunning verplicht.
Bij gemeentelijke en rijksmonumenten is een monumentenvergunning nodig bij alle sloop-, bouw- en restauratiewerkzaamheden aan het monument. Men moet daarbij bijvoorbeeld denken aan:
• wijzigingen aan de buitenkant onder andere vernieuwen of vervangen van stucwerk en voegwerk, herstel of vernieuwen van daken, dakkapellen, goten en schoorstenen, vervangen van deuren, kozijnen en ramen, en voor schilderwerk in een gewijzigde kleurstelling;
• inpandige wijzigingen wijzigingen in de structuur(indeling) van het pand en wijzigingen aan waardevolle interieurelementen.
Voor beeldbepalende panden en panden in een beschermd stads- of dorpsgezicht geldt dat u bij geheel of gedeeltelijk afbreken van bouwwerken een monumentenvergunning nodig heeft.
Afkortingen:
RCE: Rijksdienst voor het cultureel Erfgoed (gevestigd in Amersfoort)
CRK: Commissie Ruimtelijke Kwaliteit: voorheen welstandscommissie en monumentencommissie)
Ambitie | Rijksmonument | Gemeentelijk Monument | Beeldbepalend pand | Karakteristiek pand | Pand waarvoor specifieke bouwregels gelden |
Regels | Behoud pand, met alle waardevolle onderdelen (exterieur en interieur) conform redengevende beschrijving | Behoud pand, met alle waardevolle onderdelen (exterieur en interieur) conform redengevende beschrijving | Behoud schil pand in beschermd gezicht. Gericht op behoud gezicht | Behoud schil buiten beschermd gezicht. Gericht op behoud cultuurhistorische en ruimtelijke kwaliteit | Behoud is niet nodig, slopen mag. Wel aanvullende eisen: contouren terugbouwen gericht op behoud stedebouwkundige karakteristiek + beeldkwaliteit |
Subsidie | Monumentenwet: monumentenvergunning nodig voor bijna alles. Adviesrol CRK en in speciale gevallen advies RCE | Monumentenverordening: monumentenvergunning nodig voor bijna alles. Adviesrol CRK | Monumentenverordening: Sloopvergunning nodig voor (partiele) sloop schil. Adviesrol CRK | Bestemmingsplan: sloopvergunning nodig voor schil. Verder gelden eisen beeldkwaliteitsplan. Adviesrol CRK | Bestemmingsplan: geen vergunning nodig voor slopen, wel eisen bij herbouw: contouren terugbouwen + eisen beeldkwaliteitsplan |
Voorbereiding besluit | Rijkssubsidie/ belastingvoordeel | Instandhoudingssubsidie gemeente in combi met provinciale subsidie. Laagrentende lening van Prins Bernard Cultuurfonds | Laagrentende lening van Prins Bernhard Cultuurfonds | Laagrentende lening van Prins Bernhard Cultuurfonds? | Geen |
Beeld | Sectoraal en individueel | Sectoraal en individueel | Sectoraal en individueel | Integraal en wijkgericht | Integraal en wijkgericht |
Monumenten hebben vaak een schild op de gevel. Er zijn 3 soorten schilden:
Een rijksmonument dat onder de Haagse conventie valt: 
Sommige (lang niet alle) rijksmonumenten zijn voorzien van een blauw-wit schildje.
Dat schildje is in het leven geroepen tijdens de Haagse Conventie van 1954 en duidt een pand aan dat in oorlogstijd beschermd moet worden en kan dus ook voorkomen op moderne panden zoals belangrijke archieven, bibliotheken en musea.
De herkenbaarheid van de objecten door dit schildje moet leiden tot eerbiediging van het erfgoed door strijdende partijen tijdens gevechtshandelingen.
Het is een internationaal herkenningsteken, dat reeds in vredestijd kan worden aangebracht op bepaalde rijksmonumenten, en waarvan uiterlijk, vorm en gebruik zijn vastgelegd in 1954.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed denkt anno 2010 aan het introduceren van een apart, afwijkend, schildje voor rijksmonumenten die geen blauw-wit schildje mogen dragen.
Een gemeentelijk monument.
Er zijn twee versies in omloop: met en zonder gemeentewapen.
Lang niet alle panden die op de monumentenlijst staan zijn voorzien van een schildje.
Dit is niet echt een schild: het is 180 graden gedraaid ten opzichte van het schild voor het Rijksmonument.
Dit onder het motto: “Het staat als een huis”
Karakteristiek en Beeldbepalende panden
Dit schild is door ambtenaren van de Gemeente Apeldoorn zelf gemaakt.
Het komt in Apeldoorn in de Indische buurt voor, omdat verdere verspreiding niet werd toegestaan door de Monumentenstichting.