Paragraaf index


Tijdens een onderzoek naar de Bazemolens in Ugchelen maakte ik gebruik van een kaart van Moerman. Op die kaart stond een mij onbekende naam “sGrevenberg” vlak bij de Bazemolens getekent.

MarkendoelGeheugenVanApeldoorn 01

In Ugchelen kent men die naam tegenwoordig niet meer dus ging ik samen met de Ugchelse historicus Gert Woutersen op zoek.
Er waren verschillende opties maar de doorbraak kwam door het lezen van een krantenartikel uit 1940, getiteld “over een oud recht en een oud onrecht”, waarin Moerman een verhaal rechtzet over de geschiedenis van de marken.

Hierin beschrijft hij het volgende:

“Wat gezegd wordt over een plaggenhoop, die vroeger aan een zandweg — thans Markendoel — lag en de plaats aangaf, waar we de vier genoemde marken moeten zoeken, is niet heelemaal juist.

Dat grenspunt heette niet Markendoel, al was het één der vele doelen of grensbakens op de limieten der marken, maar het Grevenbergje of 's-Grevenberg (Schrevenberg).

Voor circa 40 jaar was het geen hoop plaggen, maar een vrij groot heuveltje. De naam beteekent grafheuvel en het was ook ongetwijfeld een oude tumulus, door latere bewoners als grensbaken gebruikt.
Niet toevallig lag die heuvel juist in het verlengde van den Grensweg, de grens van de marken van Ugchelen en Orden!

De scheiding tusschen Orden en Wormingen liep van Grevenberg Noordwaarts naar een paal bij de Heeze, tegenover de smederij van Landaal en vandaar naar Holthuizen.
De grens met Engeland ging met een krommen hoek over twee doelen en dan recht Oostwaarts langs de Winkewijert naar den Egelpoel (Nagelpoel).
Overblijfselen van een zwaren wal, aan de Zuidzijde van den weg naar het DagSanatorium, geven deze oude grens nog aan.
Daarover is in 1613 een proces gevoerd, waarbij ingezetenen van Ugchelen moesten getuigen. Men was het er over eens, dat 's-Grevenberch het grenspunt was, maar niet over de vraag, waar de palen in de buurt gestaan hadden, want die waren verrot.


Kortom.. Moerman beschrijft de situatie zoals die rond het jaar 1900 bestond en stelt dat de grenspol een voormalige grafheuvel moet zijn geweest. De palen waar Moerman het over heeft maakten deel uit van de markegrens, dus niet van de grenspol.

Met de Grensweg bedoelde hij de tegenwoordige Ugchelsegrensweg. Dat was dus een van de markegrenzen. De naam zegt het al.
Als je de lijn van de Ugchelsegrensweg doortrekt kom je volgens Moerman in elk geval bij de Grevenberg terecht.
De andere grens gaat volgens mij via de straat Klein Hattem. De kruising van de twee lijnen moet dan uiteraard de locatie van de pol zijn en dat is de locatie van een huis aan de Markendoel in Ugchelen.

markengrens ugchelen
Op het kaartje hierboven heb ik het proberen weer te geven. Ik weet niet of de wegen erg zijn verlegd maar volgens mij moet het ongeveer zo zijn. De zuidelijke grensweg is me niet helemaal duidelijk maar moet ergens richting de Karhul gaan.
In de tuin van dat huis is een verhoging te zien maar het is uiteraard erg onzeker of dat een restant van het ’s Grevenbergje is.

markendoel

Een alternative plek ligt volgens Gert Woutersen iets westelijker naast het huis op de foto hierboven. De aangegeven locatie is volgens hem recht ten zuiden waar de onder- en bovenbeek bij elkaar komen.

Locatie 20190112

Dat is inderdaad op de kaart van Moerman goed te zien al is het uiteraard geen exacte topografische kaart. Markendoel en Ugchelsegrensweg zijn zo hier en daar krom en je weet dan niet goed waar je precies een rechte lijn door trekt.

De huidige straat Markendoel herinnert tegenwoordig nog wel aan het feit dat er een markepol en zelfs misschien een grafheuvel geweest is.
Waar deze "grafheuvel" precies heeft gelegen is nog niet duidelijk. Wel denken we het gebied met een nauwkeurigheid van ca. 50 meter te kunnen aangeven men wel bij de twee huizen rechts op de bovenstaande luchtfoto.

Toch is het verhaal nog niet klaar.

De heer W.B. betwijfelt of het wel een grafheuvel was. Omdat er 's voor sGrevenberg staat (des Greven berg, dus de berg van Greven), lijkt de naam misschien eerder naar een graaf te verwijzen dan naar een graf. Er woonde in de 18e eeuw op de Bazemolens inderdaad een Jacob Maes, die dijkgraaf was.

Verder staat op de kaart van Willem Leenen (ca. 1760) de naam St Wijzen Bergh of s' Wijzen Bergh op deze lokatie te staan. Toch moeten we de kaart van Leenen niet helemaal voor waarheid aannemen. De Bazemolens bijv. staan op zijn kaart aan weerszijden van de bovenbeek, terwijl ze hoogstwaarschijnlijk aan dezelfde kant stonden. Ook wijlen Ignaat Simons heeft zijn twijfels gehad bij sommige delen van de kaart van Leenen ondanks dat het wel een prachtige en waardevolle kaart is!

grevenbergje
Wat ook een aanwijzing zou kunnen zijn op de kaart van Leenen uit 1748, is dat de molen De Eendracht (het latere van Gelder), oorspronkelijk 's Greven moele heette naar de eigenaar van de molen Claes Greve.

De figuratieve kaart hieronder, uit het originele protocol van de grensopmeting van 1831 van de gemeente Apeldoorn met kaarten en omschrijvingen, geeft een mooi inzicht in de markegrenzen in dit gebied en op deze kaart staan de Bazemolens naast elkaar, wat hoogst waarschijnlijk de werkelijke situatie geweest is.

onderdeel kaart


Kortom.... Er valt nog wel wat te onderzoeken. Misschien geven de markeboeken, indien aanwezig, meer informatie.

Een onbekende plek in Ugchelen is uit de vergetelheid ontrukt -;)


Prev Next »